
Ngoma hii ndo atatinga nayo huyu George Kichaka Februari 16 mwaka huu, gari hii ni miongoni mwa magari ya kifahari sana duniani tunatarajia litakanyaka lami iliyopigwa deki na lazima wakuu wetu wannuswe sana na mbwa.
Hii si picha ya kawaida. Hapa tunawaona washikaji—Danny Lyimo, Luwaga Kizoka, James Kapaya, Daudi Masoli na Mzee Gombo—wakisimama pamoja baada ya mvua kubwa kunyesha “kinoma”. Lakini cha kweli si tu mvua iliyonyesha, bali muunganiko wa urafiki uliodumu licha ya jua au mawingu.
Kwa mwanafunzi yeyote aliyewahi kusoma mbali na nyumbani, picha kama hii huamsha kumbukumbu zisizochakaa: harufu ya ardhi baada ya mvua, nguo za shule zilizonyea mpaka ndani ya viatu, na vicheko vilivyochanganyika na baridi ya asubuhi. Mvua ilikuwa kero kwa walimu waliotaka utulivu darasani, lakini kwa wanafunzi, ilikuwa fursa ya kukimbia bila viatu, kushindana kwa mipira ya plastiki uwanjani, na kuandika majina kwenye vioo vya madirisha vilivyotapakaa ukungu.
Na hawa hapa—washikaji wa kweli—wanasimama pamoja wakiwa wamezama kwenye wakati usiorudi, wakitabasamu bila presha ya maisha ya baadaye. Hakuna mtu aliyefikiri kuhusu mikopo ya elimu ya juu, ajira, au madeni ya mwezi ujao. Hapa kulikuwa na siku moja tu: leo.
Hii ni picha ya udugu wa kweli. Danny, huenda ndiye aliyekuwa na stori nyingi za vichekesho. Luwaga, labda ndiye aliyekuwa mpole lakini mwenye ushawishi mkubwa kwa kundi. Mzee Gombo, huenda alikuwa mkali wa hesabu. Daudi, mcheshi wa darasa. Kapaya—jina lenyewe linabeba historia, huenda ndiye aliyekuwa daraja kati ya wanafunzi.
Picha kama hizi hutuonyesha kuwa shule haikuwa tu darasani, bali kwenye vichochoro vya mvua, kwenye mabanda ya chakula, kwenye mikesha ya kusoma, na zaidi sana—kwenye urafiki uliojengwa bila masharti. Hawa ni watu waliokukubali kabla hujafahamu unataka kuwa nani. Waliokuwa na wewe kabla maisha hayajakupa sifa au vyeo.
Kwa wanafunzi wa sasa, picha hii ni somo la kimya: kuwa na marafiki si tu kwa kazi za darasani, bali kwa maisha. Na kwa waliopita enzi hizi, ni ukumbusho wa kwamba katika dunia ya leo yenye majina mengi kwenye orodha za simu lakini marafiki wachache wa kweli—hawa ndio waliokuwa familia ya pili kabla maisha hayajaweka ukuta wa majukumu.
Yahya Charahani, Danny Lyimo na Luwaga Kizoka
Picha hii haizungumzi tu kuhusu waliopigwa nayo – inazungumza na kila aliyewahi kuvaa sare ya sekondari, kubeba daftari lenye mihutasari ya mwisho wa wiki, na kusimama kimya kusikiliza mwalimu akiwa amekasirika au akifundisha kwa shauku. Ni kumbukumbu ambayo hufungua milango ya zamani mioyoni mwa wengi.
Katika picha hii ya kipekee, tunaona kundi la wanafunzi wa kidato cha sita, wakiwa pamoja na walimu wao waliowaongoza kwa miaka mingi ya masomo na maisha. Ni wakati uliojaa ndoto na mashaka, matumaini na mihemko ya ujana, vipaji vinavyochipua na matarajio makubwa ya maisha baada ya shule.
Miongoni mwa sura hizo, tunamuona Kamanda Albert Ballati, kijana aliyesimama karibu na Mwalimu Nyanda, mmoja wa walimu waliokuwa nguzo ya taaluma shuleni—maarufu kwa namna alivyoifanya Baiolojia kuonekana rahisi kwa wengi waliokuwa wakiogopa maelezo ya chembehai na michakato ya uzazi. Alikuwa zaidi ya mwalimu; alikuwa msukumo wa matumaini. Wengi waliokaa darasani kwake leo hii wanaweza kusema kwa hakika: "Mimi niliipenda sayansi kwa sababu ya mwalimu huyu."
Na pale mbele kabisa, katika mstari wa kwanza wa picha, anaonekana Afande Warioba. Alijulikana kwa ukakamavu, ukimya uliokuwa na kauli, na nidhamu isiyoyumba. Wapo waliomwogopa, lakini wengi walimheshimu. Alikuwa kama dira kwa wengine—alifundisha kupitia mfano wake. Leo, tunajiuliza kimya kimya: yupo wapi sasa? Maisha yamempeleka wapi yule aliyekuwa na msimamo thabiti? Hili ni swali linalofumbua mlango wa tafakari kwa kila aliyepitia mazingira ya shule—wale tuliokuwa nao bega kwa bega, baadhi yao tukawapoteza njia zikitutenganisha; wengine tuliwasahau, hadi picha kama hii inapoturudisha nyumbani kwa kumbukumbu.
Kwa mwanafunzi aliyewahi kuwa katika mazingira kama haya, picha kama hii ni mwaliko wa safari ya ndani ya moyo—mahali ambapo urafiki ulianzia kwenye dawati moja, ukakua katika msosi wa mabichi nyuma ya madarasa, ukaimarika kwenye mazoezi ya jioni, ukashuhudia machozi ya matokeo na vicheko vya kuhitimu.
Ni rahisi kusahau, lakini picha kama hizi hutukumbusha kwamba safari ya shule haikuwa tu ya kukariri fomula na maandiko ya nadharia. Ilikuwa safari ya kuwa mtu mzima—ambako tulijifunza kuvumilia, kusamehe, kuhimili presha ya mtihani na pia kujifunza kushindwa bila kuvunjika moyo.
Na kwa walimu waliokuwa nasi—kama Mwalimu Nyanda—ni kumbukumbu ya watu walioweka msingi wa kile tulicho leo. Walitutumia muda wao, hasira zao, upendo wao, na wakati mwingine hata hela zao kututengeneza. Leo, hii ni picha ya shukrani kwao.
Kwa waliopigwa picha hii, huenda leo wako ofisini, mashambani, serikalini au nje ya nchi. Wengine labda hawapo tena nasi. Lakini kupitia picha hii, wote wanarejea mahali walipoanzia—shuleni, kwenye mwamba wa taaluma, urafiki na msingi wa maisha.
Kwa hiyo, kwa kila mwanafunzi aliyepitia maisha ya bweni, mlio wa kengele ya asubuhi, harufu ya samaki wa jioni, na ukali wa walimu, kumbuka: hili si picha tu—ni historia ya utu wako.
Na kwa wanafunzi wa sasa, hii ni ishara kuwa kile unachopitia leo kitaishi katika picha, kumbukumbu na tabia yako kesho.
Hili si lango la kawaida. Hapa ni langoni mwa Tabora Boys High School – mahali ambapo kila anayeingia, haingii tu kwa miguu, bali kwa dhamira. Mita chache kabla hujavuka, macho huangalia juu bila kutarajia, mapigo ya moyo huenda kasi, na sauti ya ndani hujiuliza kimya kimya: Je, niko tayari?
Kwa walioipitia, lango hili ni alama ya kuanza kwa maisha yenye msimamo, nidhamu, na ushindani wa kweli. Hapa, ulegelege hukataliwa kwa tabasamu zito. Tabora Boys haikuwahi kuwa mahali pa wastani—ni mahali ambapo wavulana walifinyangwa kuwa wanaume. Lango hili linawakumbusha waliowahi kupita: "Hapa tulijifunza si tu kusoma, bali kusimama."
Kila jiwe lililojengwa katika ukuta huu linashuhudia historia ya waliotangulia: marais, majaji, wahadhiri, makamanda, na watumishi wa umma waliotengeneza historia ya taifa hili. Lakini pia, linabeba sauti za wavulana waliokuja na viatu vilivyochakaa, daftari lililoshonwa kwa uzi, lakini wakaondoka na misimamo iliyowajenga kuwa watu wakubwa maishani.
Wanafunzi waliojipanga hapa walijifunza kuwa ukakamavu si sauti ya juu, bali ni uamuzi wa kila siku: kuamka mapema, kuheshimu ratiba, kustahimili matusi ya kengele, na kujua kuwa huwezi kumdanganya mlezi hata kama umekariri somo lote. Huku ndiko kule walikojifunza kwamba nidhamu ni zawadi unayojipa mwenyewe.
Kuvuka lango hili kwa mara ya kwanza ilikuwa kama kuingia katika hifadhi ya heshima. Kila darasa lilinukia ushindani, kila korido ilibeba simulizi za wanafunzi waliokuwa ‘mabingwa’ wa maisha. Kila mpira uliopigwa uwanjani uliambatana na kelele za umoja na uzalendo wa shuleni.
Na kwa waliohitimu, kila wakikumbuka lango hili, ndani yao kuna joto fulani la heshima. Lango ambalo liliwaamsha, likawafundisha kujitambua, na kuondoka nalo wakijua kwamba maisha hayatakuwa rahisi, lakini wao hawako hapa kwa sababu walichagua njia rahisi.
Kwa mwanafunzi yeyote anayevuka hapa leo, ujumbe ni mmoja: Hii ni Tabora Boys—huingii kwa bahati, unaingia kwa dhamira. Na unapotoka, hautoki tu na cheti, unatoka na urithi.
Dar es Salaam, 18 Juni 2025 Waziri Mkuu wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Mhe. Kassim Majaliwa, ametoa wito kwa watafiti na wapangaji wa s...